'Vroeg of laat: blockchain komt er aan'

Het is nieuw en het is hip: blockchain. Ook de medische wereld heeft het bestaan inmiddels opgemerkt. Maar wat kun je er mee, en wat zijn eventuele valkuilen?
“Het was een technische belofte, een prachtige nieuwigheid. Maar wat betekent het voor de zorg? Om hier achter te komen, besloten we maar om zelf een blockchain te bouwen.” Idius Felix, werkzaam voor het Zorginstituut, is merkbaar enthousiast over blockchain. “We wisten eerst eigenlijk helemaal niet of het iets zou zijn voor de zorg. Dus dachten we: we zien vanzelf wel hoe we het kunnen gebruiken, zodra we er zelf een bouwen.” De aantrekkingskracht van blockchain is sterk, de mogelijkheden lijken grenzeloos. Ook in de zorg is blockchain opgemerkt. Dit is niet verwonderlijk: blockchain is een van de veiligste manieren om informatie op te slaan. Bovendien kun je met blockchain gemakkelijk informatie delen.

De patiënt bepaalt

Dit laatste maakt blockchain zo aantrekkelijk voor de zorg: geef de patiënt zelf de regie over een blockchain die zijn zorggegevens bevatten, en laat de patiënt zelf bepalen met welke zorgverleners hij deze informatie deelt. Zowel Felix als Joris Arts, bestuurder van Gezondheidscentrum Kersenboogerd in Hoorn, zagen deze toepassing. Arts’ gezondheidscentrum biedt plaats voor allerlei zorgprofessionals – denk bijvoorbeeld aan psychologen, fysiotherapeuten en diëtisten – maar deze hebben niet allemaal toegang tot de medische gegevens van de patiënt. “Stel dat de patiënt eerst naar de fysiotherapeut, dan naar de psycholoog en daarna naar de diëtist gaat,” vertelt Arts, “dan moeten al die zorgverleners elkaar vragen om de medicijngegevens van de patiënt, of ze moeten de patiënt zelf vragen wat hij slikt. Dat is ontzettend onhandig: het kost veel tijd om het aan anderen te vragen en patiënten weten niet altijd wat ze gebruiken. Als de patiënt deze informatie zelf beheert en deelt, bespaar je veel tijd en moeite.”

Decentraal netwerk

Maar wat is een blockchain precies, en waarom is het zo veilig? Daniël Meijer verbindt bedrijven die blockchains maken én bedrijven die blockchain graag willen gebruiken. Volgens Meijer is blockchain het gemakkelijkst te begrijpen als een decentrale database. Bij een centrale database staat alle informatie in één programma die door één persoon of instantie wordt beheerd. Bij een decentrale database staat alle informatie op meerdere computers tegelijkertijd: iedere deelnemer van het blockchain-netwerk bezit een kopie van de volledige database. Wie wijzigingen wil maken in de data, heeft de goedkeuring van het hele netwerk nodig, anders komt er een algemene foutmelding.Deze goedkeuring gebeurt automatisch; als er iets aan de data mankeert omdat er bijvoorbeeld mee gerommeld is, zal deze goedkeuring uitblijven. “Zie het als volgt,” vertelt Meijer. “Persoon A maakt vijf euro over naar Persoon B. Na deze transactie heeft Persoon B vijf euro en Persoon A nul. Alle deelnemers van het netwerk hebben een kopie van deze transactie. Je kunt achteraf dus niet één computer hacken om het bedrag te verhogen naar zes euro, alle andere deelnemers hebben immers hun kopie die zegt dat er vijf euro is overgemaakt.”

Autonomie voor de patiënt

Dit biedt grote kansen voor de patiënt. Zorg wordt steeds intensiever, vertelt Arts: steeds meer zieke mensen zijn als gevolg van gezondheidszorgbeleid langer thuis en worden sneller ontslagen uit het ziekenhuis. Hij ziet daarom noodzaak in het verschuiven van de regie: niet het ziekenhuis, maar de patiënt moet controle krijgen over zorggegevens. De patiënt regelt immers steeds meer zelf. Dit kan gemakkelijk met een blockchain: de patiënt beheert de informatie en geeft de zorgverlener toegang voor de duur van bijvoorbeeld één consult. Na dit consult vervalt de toegang voor deze zorgverlener, maar alle andere deelnemers aan de blockchain kunnen de wijzigingen wel zien. Als de patiënt vervolgens naar een andere zorgverlener gaat, is alle informatie up-to-date. Maar kan de patiënt dit zelf wel? “Geef patiënten die er niet uitkomen begeleiding, dan moet het lukken,” zegt Felix. Deze technologie lost bestaande problemen op, daar is vrijwel iedereen het mee eens.

Aandachtsgebieden

Toch moet men voorzichtig zijn, zeker in de zorg, meent Meijer. Hij voorziet twee aandachtsgebieden voor de implementatie en het gebruik van blockchains in de zorg. Ten eerste is het volgens hem niet de gemakkelijkste technologie om te bouwen. Als bedrijf heb je specialisten nodig die de blockchain en applicatie maken. Je kunt alleen een goede, medische blockchain maken als je de technologische en medische kennis combineert. Dit moet je van te voren goed afstemmen. “Het tweede punt is zeker voor de zorg gevoelig: omdat informatie in de blockchain niet muteerbaar is, kun je het er nooit meer uithalen,” vertelt Meijer. “Een blockchain bouwt immers voort op alle voorgaande wijzigingen, zo blijft de blockchain up-to-date. Als je één blokje eruit haalt, zou de hele keten uit elkaar vallen: dat kan dus niet. Een bericht als ‘Daniël Meijer heeft een hartaanval gehad’ blijft dus voor altijd bestaan. We moeten aandacht besteden aan privacy tijdens de implementatie van blockchains in de zorg, omdat privacy in de zorg zo belangrijk is.”

Bereidwilligheid

Felix ziet dit niet als probleem, hij denkt dat de oplossing hiervoor in de blockchain zelf te vinden is. “Je kan in een blockchain bepalen wie toegang heeft, en wie niet. Als je wilt dat informatie niet meer zichtbaar is, vergrendel je de toegang voor iedereen. Technisch gezien bestaat het dan nog, maar niemand kan er bij.” Volgens Felix wordt de bereidwilligheid van zorginstanties om te werken met blockchain het grootste obstakel. “Als je de regie bij de patiënt legt middels een blockchain, zijn veel taken ineens overbodig. Denk bijvoorbeeld administratieve processen: een blockchain kan deze beroepen in de toekomst wellicht vervangen. Hier is natuurlijk ontzettend veel werk mee gemoeid.” Arts koos er uiteindelijk voor om toch een andere, soortgelijke toepassing te gebruiken: deze vervult dezelfde functie, maar was goedkoper dan een blockchain. Logisch, zegt ook Felix. “Je moet altijd eerst kijken waarvoor je blockchain wilt gebruiken. Maar deze ontwikkelingen gaan altijd door zodra ze eenmaal in gang zijn gezet,” vervolgt Felix. “Vroeg of laat: blockchain komt eraan.”