Ambulantiseren vereist geïntegreerd zorgaanbod

Mensen willen liefst in hun eigen omgeving geholpen worden. De resultaten van die hulp zijn doorgaans beter dan wanneer zij die hulp krijgen tijdens een opname. De cliënt kan zoveel mogelijk het normale leven blijven houden of weer oppakken.

Wat is ambulantiseren?

Ambulantiseren is niet het simpelweg reduceren van bedden in de intramurale zorg. Het is het verplaatsen van specialistische zorg vanuit psychiatrische klinieken of afdelingen naar de wijk. Verantwoord ambulantiseren, waarbij de behoeften en wensen van de cliënt centraal staan, leidt over het algemeen tot een verbetering van de kwaliteit van leven. En doordat bij behandeling in de thuissituatie geen verdere ontwrichting van de sociale structuur optreedt, draagt dit zorgaanbod bij aan het persoonlijk en maatschappelijk herstel.

Integraal zorg- en ondersteuningsaanbod

Voorwaarde voor ambulantiseren is een samenhangend integraal zorg- en ondersteuningsaanbod waarbij ook oplossingen worden geboden voor de sociale levensdomeinen zoals wonen, werk of dagbesteding, inkomen, beheer van financiën, sociale contacten, vrijetijd en zorg. Dat vereist naast de inzet van de cliënt, de behandelaar/begeleider, ggz- en sociale wijkteams, en de directe omgeving ook de samenwerking tussen die partijen en gemeenten, woningbouwcorporaties, werkgevers, huisartsen, re-integratiebedrijven en de politie. Het aanbod van zorg, behandeling en begeleiding moet aansluiten bij de vraag. Dat klinkt eenvoudig maar dat is het in de praktijk niet. Iemands situatie kan immers plotseling veranderen. Dat vereist dat de ondersteuning direct moet kunnen worden aangepast aan de nieuwe situatie. Bij het opschalen van zorg (van standaard ggz naar specialistische ggz, eventueel intensief en als het echt niet anders kan een opname), is het van belang dat deze zorg op zeer korte termijn kan worden geboden.

Onvoldoende menskracht

In theorie kan ambulantiseren een belangrijke verbetering van de zorg en van de kwaliteit van leven betekenen. In de praktijk blijkt echter dat vooral het opschalen van zorg nog niet altijd en nog niet overal even goed verloopt. “Mede door een tekort van menskracht blijft de ambulante zorg op het moment dat juist meer zorg gewenst is vaak te lang op hetzelfde lage niveau steken”, meldt Marjan ter Avest, directeur van het Landelijk Platform GGz (dat sinds kort de naam ‘Mind’ draagt). “Kenmerk van psychiatrische problematiek is juist dat het vaak gepaard gaat met plotseling optredende pieken en dalen. Bij een crisis moet er ruimte zijn om iemand van het ene op het andere moment intensieve zorg te bieden.”

Betrokken naasten en lotgenoten

Binnen de psychiatrie wordt gewerkt met een aantal zorgstandaarden zoals ART, FACT, R-ACT, IHT en HIC. Deze behandelmethodieken worden, afhankelijk van de situatie, los van elkaar en soms in aanvulling op elkaar ingezet. In veel van deze vormen spelen ook familie, vrienden en overige bij de cliënt betrokkenen een grote rol. Het is belangrijk dat zij, als zij een bijdrage willen en kunnen leveren, begeleiding krijgen om dat zo goed mogelijk te doen. Bijvoorbeeld door het bieden van praktische handvatten hoe beter met elkaar te communiceren, conflicten uit het verleden bespreekbaar te maken en hoe elkaar tijdig en correct aan te spreken op bijvoorbeeld ongewenst gedrag. Dit betrekken van naasten is, zo blijkt uit diverse internationale en nationale onderzoeken, bijzonder effectief. Zowel de cliënt als diens omgeving wordt gevraagd ‘wat vind jij’, ‘wat wil jij’, ‘wat verwacht jij’ en ‘wat kun jij doen om dat te realiseren’. Hoe meer mensen de mogelijkheid wordt geboden deel uit te maken van de oplossing, des te groter hun inzet en des te beter de resultaten. Toch wordt deze nieuwe ontwikkeling nog niet in alle regio’s aangeboden. “Dat is bijzonder jammer want als het gaat om het krijgen van de beste zorg mag het niet uitmaken waar je woont”, stelt Ter Avest. Zij pleit ervoor dat deze vormen van begeleiding veel systematischer worden ingezet.

Mensen met psychiatrische problemen zijn daarnaast gebaat bij lotgenoten- contact en zelfhulpgroepen. Deze vormen van hulp zijn bovendien laagdrempeliger voor zowel de cliënt als diens omgeving. Het Landelijk Platform GGz/Mind is voorstander van het opzetten van speciale zelfregiecentra waar mensen met psychiatrische problemen el-kaar ontmoeten, cursussen volgen en praktische adviezen krijgen van ervaringsdeskundigen.

Verantwoord ambulantiseren

Binnen de psychiatrie leeft de wens het zorgaanbod landelijk te optimaliseren. De ambulantisering is daarin een eerste stap. Aanvankelijk bestond de zorg voor mensen met psychiatrische zorg uit of ambulante begeleiding of, als meer intensieve zorg vereist was, een opname. Tegenwoordig kan dankzij een betere samenwerking tussen sociale wijkteams, ambulante ggz-teams en ggz-instellingen veel betere zorg op maat worden geboden. Het sleutelwoord is, zo stelt Bas van Wel, voorzitter Platform IHT, ‘kan’. “Er zijn op veel plekken in Nederland nog steeds stappen te zetten als het gaat om de intensivering van de zorg.” Nu wordt vaak nog gedacht dat het al heel intensieve zorg is als mensen eenmaal per week naar de polikliniek komen en twee of drie keer per week thuis begeleiding krijgen. “Als je tegen een crisis aanzit, is dat niet voldoende”, weet Van Wel. “Dan is soms dagelijks meermaals contact met de begeleiding noodzakelijk en is ook dagelijks intensief contact met de naast betrokkenen gewenst. IHT kan, in tegenstelling tot de bestaande crisisdiensten, dergelijke zorg wel bieden. Als deze zorg niet geboden kan worden, is een klinische opname meestal het enige alternatief.”

Voorwaarde voor verantwoord ambulantiseren is dat tegelijk met het geleidelijk reduceren van bedden in de intramurale zorg intensieve zorg wordt toegevoegd aan het reguliere ambulante aanbod. “Als cliënten, ondanks de inzet van bijvoorbeeld IHT, een gevaar voor zichzelf of voor hun omgeving vormen, of als een stabiele thuisomgeving ontbreekt, dan is het van belang dat opname mogelijk blijft en georganiseerd wordt”, aldus van Wel. De ambulante begeleiders blijven gedurende die periode zoveel als mogelijk betrokken bij de behandeling. Dit maakt dat de terugkeer naar de thuissituatie soepeler verloopt. Bovendien kan het ambulante team op deze wijze direct na de opname de begeleiding weer overnemen.