Slaapproblemen bij psychiatrische patiënten

Wie gedurende langere tijd slecht slaapt kan zich maar moeilijk concentreren en is doorgaans prikkelbaarder dan anders. Bij mensen die van zichzelf al een ‘kort lontje’ hebben, kunnen slaapproblemen leiden tot grensoverschrijdend gedrag. Uit de praktijk is bekend dat slaapproblemen bij (forensisch) psychiatrische patiënten een sterk negatieve invloed hebben. Zowel op de ernst van de psychiatrische symptomatologie, de behandelrespons, de kwaliteit van leven en zelfs met een vergrote kans op suïcide.

De negatieve impact van slaapproblemen

Slaapproblemen kunnen invloed hebben op impuls- en agressiecontrole en daardoor mogelijk zelfs leiden tot het plegen van delicten. Vanuit de klinische praktijk blijkt dat veel forensisch psychiatrische patiënten kampen met slaapproblemen. Vaak geven deze patiënten aan dat zij, naarmate die slapeloosheid langer aanhoudt, zich onrustiger voelen en meer moeite hebben met de impulsbeheersing en het onderdrukken van agressieve neigingen. Behandelaren ervaren deze patiënten bovendien sneller als vijandig en uit de rapportages blijkt dat zij meer incidenten veroorzaken.

Fysieke agressie en delictgedrag

Als deze patiënten naast hun psychiatrische aandoening ook kampen met ernstige slaapproblemen, kan een relatief kleine irritatie aanleiding zijn voor fysieke agressie en delictgedrag. “De patiënten voelen zelf vaak heel goed aan waardoor zij niet lekker in hun vel zitten. Een van hen vertelde letterlijk dat als hij beter zou slapen hij zich ook beter zou kunnen beheersen”, vertelt psychiater drs. Jeanine Kamphuis. In case reports wordt bevestigd dat als het slaapprobleem wordt verholpen de agressieve gevoelens én uitingen afnemen.

Kamphuis bereidt een proefschrift voor over het verband tussen agressie en stoornissen in de slaap. “Ik zie regelmatig patiënten waar langdurig slaaptekort speelde ten tijde van het plegen van hun delicten”, legt Kamphuis uit. “Het slechte slapen draagt dan bij aan het steeds korter worden van het vaak al aanwezige korte lontje. De frustratietolerantie neemt af en als dit maar lang genoeg duurt, schiet op een gegeven moment de impulsbeheersing tekort waardoor slachtoffers vallen.”

Beheersing van impulsen

De meeste mensen kunnen, zelfs als zij langere tijd slecht slapen, hun impulsen zodanig beheersen dat er hooguit sprake is van verbale agressie zoals snauwen en geïrriteerdheid. Maar sommige mensen zijn van nature gevoeliger voor problemen met de impulsbeheersing. Die gevoeligheid wordt bepaald door de prefrontale cortex. Als die voorhersenen al van nature minder goed werken, vertonen mensen impulsiever gedrag.

Wordt die al verminderde werking verder verstoord doordat de doorbloeding van de prefrontale cortex als gevolg van een chronisch tekort aan slaap vermindert, dan kan dat leiden tot geweldsincidenten en ander crimineel gedrag. Het aanpakken van die slaapproblematiek kan bijdragen aan een betere impulsbeheersing. “Het is geen heilige graal”, waarschuwt Kamphuis. “Maar het is wel een factor die kan bijdragen. Als de slaap verbeterd is, zijn mensen naar mijn idee ook ontvankelijker voor behandeling.”