Kanker, wat is dat nou?

De oorzaken van kanker zijn net zo talrijk als er soorten kanker zijn. “Kanker kun je overal in je lichaam krijgen, van je grote teen tot het puntje van je neus”, zegt Otto Visser van het Integraal Kankercentrum Nederland. IKNL registreert alle mensen die kanker krijgen en houdt bij hoe het ze vergaat.

Fouten in het DNA

Alle weefsels en organen in ons lichaam bestaan uit miljarden cellen. Die cellen leven en sterven. Om genoeg cellen over te houden moeten er nieuwe bijkomen. Dit gebeurt doordat cellen delen, één cel worden er twee.
Tijdens dit delen wordt ook het DNA, zeg maar de handleiding van elke cel, gekopieerd. Die kopie kan fouten bevatten. Cellen verbeteren die fouten. Gebeurt dit onverhoopt niet, dan sterft de cel meestal en wordt vervolgens opgeruimd. Tot zover niets aan de hand.

Het ontstaan van een tumor

“Bij het kopiëren van het DNA kunnen ook fouten ontstaan die niet hersteld worden waarbij de defecte cel niet sterft”, zegt Visser. “Als de fouten in het DNA er vervolgens voor zorgen dat de cel ongeremd deelt, ontstaat er een tumor.” In het begin gaat dit onopvallend, een tumor van één centimeter in bijvoorbeeld de long, daar merk je niks van. Er is genoeg longweefsel over om mee te ademen.

“Het duurt vaak lang voordat je klachten krijgt”, zegt Visser. “Uiteindelijk wordt de tumor zo groot dat je er wel last van krijgt of dat je de tumor aan de buitenkant opmerkt, bijvoorbeeld als een knobbeltje in de borst.” Kankercellen kunnen ook losraken van de tumor en zich door het lichaam verspreiden. Op meer plaatsen groeien zo nieuwe tumoren, die uitzaaiingen heten.

Tijd: de belangrijkste oorzaak van kanker

Kanker kent vele oorzaken. Tijd is onvermijdelijk de belangrijkste oorzaak. “Hoe langer je leeft, hoe vaker je cellen delen en hoe groter de kans dat er één ontspoort en een tumor vormt”, aldus Visser. Andere oorzaken variëren van een infectie met een micro-organisme en erfelijke aanleg tot kankerverwekkende omgevingsfactoren.

Visser noemt een combinatie van erfelijke- en omgevingsfactoren: “Een lichte huidskleur in combinatie met onbeschermd zonnen vergroot de kans op huidkanker.” Hoewel kanker in elk deel van het lichaam voor kan komen, lijkt de ziekte een voorkeur te hebben voor een aantal organen zoals de long, darm, huid, de borst bij vrouwen en de prostaat bij mannen.

“Voor een deel komt dit door blootstelling aan kankerverwekkende factoren van buiten, maar ook door onze westerse leefstijl”, zegt Visser. “De huid staat bloot aan de zon, de longen aan rook en luchtverontreiniging en de darmen aan kankerverwekkende stoffen in onze voeding. Spieren bijvoorbeeld staan nauwelijks bloot aan omgevingsfactoren. Kanker in de spieren is dan ook zeldzaam.”

Toename van het aantal mensen met kanker

Het aantal mensen met kanker neemt gestaag toe. Visser wijst er drie algemene oorzaken voor aan. “Dat komt in de eerste plaats doordat we steeds ouder worden. Daarnaast doen we veel meer bevolkingsonderzoek naar bijvoorbeeld borst-, prostaat- en darmkanker. Daardoor ontdekken we meer tumoren. En als laatste neemt vooral het soort tumoren toe dat met een westerse leefstijl te maken heeft, zoals borst-, prostaat-, darm- en longkanker. Je ziet dit ook in minder rijke landen als de Filipijnen. Op het platteland komt borstkanker minder voor dan in het westen. In de hoofdstad Manila echter, rukt de westerse leefstijl op en is de kans dat vrouwen borstkanker krijgen bijna even groot als bij ons.”

Jaarlijks registreert IKNL ruim honderdduizend nieuwe patiënten. “We registreren alle vormen van kanker met uitzondering van één soort huidkanker, het basaalcelcarcinoom. Dit komt, naar schatting, jaarlijks bij 50 duizend mensen voor en dat is zoveel dat we het personeel niet hebben om het te registreren. Gelukkig is deze vorm van kanker meestal onschuldig.”

Genezing van de ziekte

Mensen kunnen van kanker genezen, hoewel de ziekte altijd terug kan keren. “In zo’n geval kun je niet zeggen dat iemand zijn kanker overwon. Er bleven enkele kankercellen achter in het lichaam die uiteindelijk weer uitgroeiden tot tumoren. “Toch is het steeds vaker mogelijk om definitief van kanker te genezen. De behandeling bestaat uit het weghalen van de tumor en het kapotmaken van de tumorcellen met grof geschut zoals bestraling en chemotherapie. De laatste jaren echter verschijnen heel specifieke behandelingen voor één type kanker waardoor ook scherp schieten mogelijk is.

De preventie van kanker

Visser: “We registreren al 25 jaar kanker en zien dat de kans op overleven, met grote verschillen per tumorsoort, elke vijf jaar een paar procent stijgt. Als deze trend in dit tempo doorzet dan duurt het nog zeker 50 tot 100 jaar voordat we alle soorten kanker kunnen genezen.” Kanker voorkomen blijft voorlopig de beste optie.

Echter, voor een deel berust het krijgen van kanker op toeval en daar kun je niets aan doen. De kans op ‘welvaarts’ kanker wordt wel kleiner door matig en gezond te leven, door niet toe te geven aan de geneugten van onze westerse leefstijl.