Hereditair angio-oedeem (HAE): zwellingen door een genetische afwijking

Hereditair angio-oedeem (HAE) is een erfelijke ziekte waarbij mensen regelmatig zwellingen krijgen op diverse plaatsen in hun lichaam. Dit komt omdat ze een bepaalde stof in hun bloed missen. Het is een zeldzame aandoening waar elk jaar op 16 mei extra aandacht aan wordt geschonken.

Dr. Paul van Daele vertelt hoe de ziekte ontstaat, wat de symptomen zijn, hoe de diagnose gesteld wordt en wat de behandelmethoden zijn. Daarnaast beschrijft hij enkele onbeantwoorde vragen in het onderzoek naar HAE.

Wat is hereditair angio-oedeem?

“Je moet het je als volgt voorstellen: je hebt bloedvaten en die zijn niet zoals een pvc-pijp ondoorlaatbaar. Ze zijn poreus en er gaat continu vocht door de wand heen. Onder bepaalde omstandigheden moet er meer vocht doorheen, bijvoorbeeld als je een ontsteking hebt. Dan moet er meer vocht uit het bloedvat naar het omringende weefsel. Hiervoor moeten de gaatjes in de bloedvaten groter worden en dat gebeurt bijvoorbeeld door bradykinine.

Een andere stof die dit ook doet is histamine. Histamine en bradykinine hebben wat dat betreft een beetje hetzelfde effect. Bij gezonde mensen wordt de hoeveelheid bradykinine goed onder controle gehouden. Dit komt doordat het snel weer wordt afgebroken nadat het gemaakt is en hiervoor is C1-esterase remmer heel belangrijk.

Bij mensen met HAE wordt er onder bepaalde omstandigheden te veel bradykinine aangemaakt omdat er te weinig C1-esterase remmer is, of omdat het C1-esterase remmer niet goed werkt. Door het teveel aan bradykinine worden de gaten in de bloedvatwand groter zonder dat het moet, en dus krijgen die mensen zwellingen op plaatsen waar dat helemaal niet hoort.”

Hoe ontstaat HAE?

“HAE is een erfelijke afwijking. Je hebt een afwijking in het DNA en daardoor maak je te weinig C1-esteraseremmer aan. Hierdoor krijg je te veel bradykinine en dit veroorzaakt de aanvallen van HAE.”

Zijn er meer symptomen dan alleen zwellingen?

“Andere symptomen die voorkomen zijn buikpijnaanvallen, die worden op dezelfde manier veroorzaakt. Dus doordat je vochtophopingen krijgt op plaatsen waar dat niet hoort, in dit geval dan in de darm.”

Klopt het dat HAE pijnloos is?

“Nee dit klopt niet. Als het teveel aan vocht in je buik, handen of voeten zit, is het wel vaak pijnlijk. Dat is logisch want daar is veel minder ruimte waar dat vocht zich kan ophopen. Dan komt er veel meer spanning op te staan.”

Hoe wordt de diagnose gesteld?

“Die diagnose is bij de meeste patiënten vrij eenvoudig te stellen door het meten van een bepaalde stof. Als er een verdenking is dan meet je het C4, dat is een complementfactor. En bij een patiënt met HAE is het C4 bijna altijd verlaagd.

Het vinden van een verlaagde C4 is een aanwijzing maar nog geen bewijs dat ze de ziekte hebben. Dus dan moet je vervolgens nog een stap verder gaan, namelijk het bepalen van het C1-esterase remmer zelf.”

Klopt het dat veel mensen die de ziekte hebben dat nog niet echt weten?

“Er zijn naar schatting in Nederland ongeveer 1000 patiënten die eraan lijden, maar dat kunnen er net zo goed 700 zijn of 1400. We weten het niet zo heel goed. Het is wel zo dat we ieder jaar een aantal nieuwe patiënten zien met HAE. Dat zijn vaak mensen van 25 tot 30 jaar, maar die hebben het al hun hele leven.

Het openbaart zich vaak al eerder maar die mensen hebben dan of heel weinig aanvallen gehad, of ze niet herkend als aanvallen die veroorzaakt werden door HAE. Die zien ze bijvoorbeeld als een allergische reactie.

Ook de buikpijnaanvallen die soms gepaard gaan met HAE, worden vaak niet als zodanig herkend. Als iemand buikpijnaanvallen heeft dan wordt het een spastische dikke darm genoemd, en heel heftige buikpijn wordt dan aan een acute blindedarmontsteking toegeschreven. Dat is natuurlijk ook logisch want er zijn verschillende redenen dat mensen buikpijn kunnen hebben, en HAE is niet de meest voorkomende oorzaak”.

Zijn er vaste plekken waar de symptomen optreden?

“Nee het varieert bij een patiënt waar ze een aanval kunnen hebben, maar het heeft inderdaad voorkeursplaatsen. Deze voorkeursplaatsen zijn vaak in het gezicht (rond de ogen en bij de lippen) omdat het weefsel daar heel losmazig is. Daar past ook veel vocht in dus dat zwelt dan makkelijk. Andere plaatsen waar symptomen kunnen optreden zijn de extremiteiten (handen en voeten) en de buik.”

Welke behandelingen kan een patiënt ondergaan?

“De behandeling van HAE verschilt per persoon. Bij patiënten met pijnlijke zwellingen en/of levensbedreigende aanvallen, bijvoorbeeld als de luchtpijp zwelt, kun je verschillende dingen doen. Je kunt op het moment dat ze zo’n aanval hebben, proberen deze te onderbreken. Dat doe je door een C1-esteraseremmer toe te dienen.

Je kunt ook proberen bradykinine zelf te blokkeren of de aanvallen te voorkomen. Het voorkomen van aanvallen noemen we profylaxe. Dat wordt met name in Nederland gedaan met een soort mannelijk hormoon dat ervoor zorgt dat je meer van de C1-esteraseremmer aanmaakt. Als je daar meer van aanmaakt dan heb je natuurlijk minder aanvallen.

Een ander medicijn wat nogal eens voorgeschreven wordt in Nederland, gebruikt men eigenlijk voornamelijk voor patiënten met stollingsproblemen, dus van wie het bloed te dun is. Dat middel blijkt ook bij patiënten met HAE te werken om soms aanvallen te voorkomen, of om de ernst ervan te doen verminderen.

Bij patiënten die veel aanvallen (tenminste een keer per maand) of heel ernstige aanvallen hebben en die niet goed reageren op behandeling met tabletten kun je eventueel ook C1-esterase remmer geven om aanvallen te voorkomen.

Er zijn verschillende therapeutische opties: je kunt medicijnen geven om aanvallen te voorkomen of aanvallen bestrijden op het moment dat ze er zijn. Dit kan met verschillende geneesmiddelen, C1-esteraseremmerconcentraat of iets wat bradykinine zelf blokkeert.

Kan het genezen worden?

“Het is een erfelijke afwijking, op het moment dat je de ziekte hebt, blijf je de ziekte ook houden.”

Wat is het doel van HAE-dag?

“Het doel van HAE-dag is bewustzijn creëren voor de aandoening en te kijken hoeveel mensen deze aandoening hebben. Er zullen ook mensen zijn die met HAE rondlopen en niet gediagnosticeerd zijn, terwijl het relatief eenvoudig op te sporen is.

Het is goed te beseffen dat het merendeel van de mensen dat bijvoorbeeld buikpijn heeft, geen HAE heeft. Ook het merendeel met een zwelling van de lippen of de oogleden heeft geen HAE. Er is vaak een andere oorzaak. Als je bijvoorbeeld bloeddrukverlagende medicijnen of bepaalde pijnstillers gebruikt kun je ook angio-oedeem krijgen, dat zijn dingen die veel vaker voorkomen dan hereditair angio-oedeem.”

Hoe zou je HAE kunnen herkennen?

“Als mensen regelmatig aanvallen hebben van zwellingen van de oogleden en de lippen dan is een van de mogelijkheden dat het inderdaad HAE is. Zeker als het in de familie voorkomt. 75 procent van de patiënten met HAE heeft een familielid die de ziekte ook heeft.

Ook als patiënten angio-oedeem (zwellingen) hebben zonder bijkomende rode jeukende vlekken op de huid moet je aan HAE denken. Een andere oorzaak voor angio-oedeem is namelijk allergie. Over het algemeen gaat allergie wel gepaard met jeukende huidvlekken en hebben patiënten met HAE dat niet. Ze kunnen wel huidvlekken hebben maar die jeuken niet.”

Hoe verloopt het onderzoek naar HAE?

“Er wordt met name gekeken hoe we HAE bij mensen adequaat kunnen opsporen. Maar er zijn ook nog wel een aantal dingen onduidelijk. Je hebt een erfelijke afwijking waarbij je teveel bradykinine produceert. Je wordt daarmee geboren dus je hebt het iedere dag. Maar je hebt niet iedere dag een aanval, dat is natuurlijk raar. We zouden graag willen weten wat een aanval uitlokt.

Daar is wel iets over bekend, bijvoorbeeld als je als HAE-patiënt naar de tandarts gaat en de tandarts trekt een kies dan is dat een risicofactor voor een aanval. Maar waarom krijgen ze bijvoorbeeld een aanval in hun buik, of hun hand of voet? Dat weten we nog niet zo heel goed.

Er zijn verschillende soorten HAE, namelijk type 1, 2 en 3. Daarnaast is er een groot aantal mensen met angio-oedeem die niet in een van deze drie vallen. We zouden ook graag willen weten wat er bij die mensen aan de hand is.”