De invloed van luchtvervuiling op longaandoeningen

Bij het ontstaan van longproblemen en ziekten als COPD wordt al snel naar de patiënt zelf gekeken. Maar welke rol spelen zaken als de omgeving en vervuilde lucht? Is er een oorzakelijk verband? En wat kunnen we doen om de lucht in onze omgeving te verbeteren?

Wat is de invloed precies?

Om maar met de deur in huis te vallen: een oorzakelijk verband tussen vervuilde lucht en het ontstaan van respiratoire aandoeningen als COPD en astma is nog niet vastgesteld. Wel is duidelijk dat er een verband is: blootstelling aan verontreinigde lucht zorgt voor een toename van klachten en verergering van de symptomen bij mensen met een longziekte. Drs. Marieke de Vries-Berger is longarts in het Spaarne Gasthuis. Zij vertelt dat er studies zijn gedaan die probeerden aan te tonen dat iemand astma of COPD kan krijgen als hij of zij in een vervuilde omgeving woont, maar de onderzoeksresultaten zijn nog niet hard. “Dat kan nog komen”, zegt ze. “Bij asbest heeft het ook lang geduurd voordat het oorzakelijk verband werd gelegd naar mesothelioom, ook al omdat er lange tijd kan zitten tussen blootstelling aan asbest en het ontstaan van kanker.” Of dit voor COPD en astma ook gaat gelden, valt nog te bezien. Zo zijn voor het ontstaan van astma meerdere factoren van belang, zoals een genetische predispositie. Vervolgens kan een ziekte wel uitgelokt worden door omgevingsfactoren.

Impact van koolstof

Zelf deed De Vries onderzoek naar de rol van luchtvervuiling. Allereerst is belangrijk om te zeggen dat luchtvervuiling een breed begrip is. Stofdeeltjes, gassen en combinaties van deeltjes: vervuilde lucht is complex om te onderzoeken. Dat maakt het ook lastig om erachter te komen wat de meest schadelijke factor is. De deeltjes variëren daarnaast sterk in grootte. De Vries heeft bekeken of koolstofnanodeeltjes, de kleinste deeltjes en tegelijkertijd het grootste deel van luchtvervuiling, een effect hebben op het lichaam en zo ja, wat dat dan is. Belangrijkste en meest opvallende onderzoeksresultaat was een toename van witte bloedcellen; een systemische reactie, dus in het hele lichaam, in plaats van een lokale reactie alleen in de longen. Een reactie alsof er sprake is van een ontsteking. Uit andere studies is gebleken dat blootstelling aan luchtverontreiniging een soort oxidatieve stressreactie kan veroorzaken. Vooralsnog ligt er een breed onderzoeksveld open. Of de onderzoeksresultaten met andere deeltjes dan koolstofnanodeeltjes anders zijn? Dat zou goed kunnen, aldus De Vries. “En: wij hebben onderzoek verricht met schoon materiaal bij gezonde mensen. Zoals ik aangaf is vervuilde lucht een complexe mix. Het kan zijn dat bepaalde deeltjes juist met elkaar een heftige interactie hebben met een groter effect op het lichaam.”

Impact van vervuilde lucht op de gezondheidszorg

Wat de impact van vervuilde lucht op de gezondheidszorg is, is eveneens lastig om vast te stellen. Luchtvervuiling heeft effect op mensen met longaandoeningen, waardoor hun ziekten bijvoorbeeld moeilijker onder controle zijn te krijgen. Dus: meer medicatie of meer bijsturen door de arts. En daarmee meer kosten. Vervuilde lucht is echter lastig te vermijden: het is de lucht die we uiteindelijk allemaal inademen. De Vries: “Het is goed om te onderzoeken wat de stoffen zijn met het grootste negatieve gezondheidseffect. Ik denk dat we het uiteindelijk meer moeten zoeken in preventie dan in behandeling van de individuele patiënt. Daar ligt wat mij betreft duidelijk een rol voor de overheid.” Bijvoorbeeld door in kaart te brengen waar de risico’s precies liggen. Er wordt momenteel een project opgezet om het effect van luchtverkeer ten opzichte van het wegverkeer te bepalen. Om de plaats van luchtvervuiling nader te duiden, stipt De Vries aan dat een longpatiënt die rookt, toch eerst wordt aangesproken op deze verslaving.

In gesprek gaan

Ook de (lokale) overheid speelt een rol bij dit vraagstuk. John Nederstigt is wethouder van de gemeente Haarlemmermeer. Hij heeft onder meer duurzame economische ontwikkeling in zijn portefeuille. Met vijf rijkswegen, een internationale luchthaven en een hoge economische dynamiek binnen de grenzen heeft de wethouder dagelijks met een hoge milieudruk te maken. “Je moet regionaal, landelijk en internationaal met elkaar in gesprek gaan om te kijken hoe je het probleem aan kunt pakken en wat je als gemeente kunt bijdragen om de afspraken uit de Klimaatconferentie van Parijs na te komen”, aldus Nederstigt. Economie en duurzaamheid kunnen in zijn visie goed samengaan, door processen anders in te richten en innovatie en techniek de ruimte te geven.

Goed voorbeeld

Een gemeente zou bovendien zelf het goede voorbeeld kunnen geven, bijvoorbeeld door het eigen wagenpark te vullen met elektrische auto’s. Verder kan met partners worden bekeken wat de mogelijkheden zijn en kunnen bestaande processen zo worden omgebogen dat er niet of nauwelijks milieudruk ontstaat. In het geval van elektrische auto’s kan een gemeente zorgen voor een goede dichtheid van laadpalen. “Zo bied je ook aan je inwoners ruimte om je voorbeeld te volgen. En het werkt”, stelt Nederstigt vast. Zijn gemeente heeft veel te maken met een flinke stroom reizigers: het is goed om in samenwerking te kijken hoe die stroom zo goed mogelijk duurzaam gereguleerd kan worden. “Laat je eigen dieselauto staan en stap in de trein. Dat vraagt weer om goede verbindingen.” Het taxivervoer van en naar de luchthaven is eveneens onderwerp van beperking van uitstoot van CO2 en fijnstof. Uitgangspunt is dat het economisch houdbaar moet zijn.

Meten is weten

Meten is cruciaal. En dat moet voortdurend gebeuren. Zo is duidelijk geworden dat de hoeveelheid uitgestoten CO2 en fijnstof in de Haarlemmermeer jaarlijks is teruggedrongen. Laten zien dat dat kan, dat is het motto van Nederstigt. Hij vindt het tevens belangrijk om dat te laten zien aan buurgemeenten. “Een goede economie stelt niets voor als mensen niet in je gemeente of regio willen zijn”, vindt hij. En het bedrijfsleven in de regio gaat mee in het streven om de uitstoot terug te dringen. De luchthaven heeft de handschoen opgepakt en zowel overheid als bedrijfsleven zien kansen om de MVO-doelstellingen in te vullen. Ook het bedrijfsleven ziet het ziekteverzuim en het verloop afnemen. Het loont, aldus Nederstigt. Garanties kan hij echter niet geven. “Kon dat maar. Wat wel kan, is laten zien wat het betekent voor de inwoners van de gemeente.” Het uiteindelijke doel: de wethouder Duurzaamheid overbodig maken. Vooralsnog vraagt het thema de nodige aandacht. Nederstigt ziet het als een voorrecht om na te kunnen denken over andere businessmodellen. Bij alles wat je doet, moet je duurzaam denken, vindt hij.