‘Moreel’ gedrag wordt gestuurd door het brein

Stel je voor dat je in de rij staat bij een pinautomaat en de vorige klant laat een biljet van €100,- liggen. Waarom zou je het niet oppakken en zelf houden? Sommigen zullen dit niet doen omdat ze weten dat het verkeerd is. Anderen ervaren het misschien als een te groot risico. Is er een alternatief? Afgaande op onderzoek van Harvard-wetenschappers wel degelijk. Zij suggereren dat de meesten zullen reageren met de gedachte dat het niet eens mogelijk is om het geld te pakken en zelf te houden.

Immorele acties onmogelijk?

In het wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) schrijven ze dat mensen immorele acties automatisch beschouwen als onmogelijk om uit te voeren.
Onderzoeker Jonathan Phillips zegt hierover het volgende: “Zodra iemand immoreel gedrag vertoont is een logische reactie hierop vaak, “Ik kan het niet geloven” of “Dat is niet acceptabel”. Deze reacties zouden vergelijkbaar zijn met andere ondenkbare gedachten als een zak met biljetten van 100 euro tevoorschijn toveren, wat onmogelijk is.” Volgens mede-onderzoeker Fiery Cushman reageert het brein op deze manier om ‘ons’ te helpen moreel gedrag te vertonen. “Het is gemakkelijker om het juiste te doen als het brein automatisch ingesteld is om immoreel gedrag als onmogelijk te beschouwen”, licht hij toe.

Intuïtieve vs. bewuste beslissingen

De onderzoekers geven aan dat de beslissingen die we maken gebaseerd zijn op twee aspecten. Enerzijds maken we bewuste keuzes die meer van natuurlijke/instinctieve aard zijn. Anderzijds zijn er beslissingen die worden gemaakt op basis van intuïtie, oftewel de morele keuzes. In deze studie komt naar voren dat deze laatste manier van keuzes maken vaker wordt toegepast.

Testen van verschillende scenario’s

Cushman en Phillips ontwikkelden een experiment om zowel de reacties op immorele en onmogelijke situaties te testen. Circa 500 deelnemers werd verschillende scenario’s (zoals een beroving, zonder vervoersbewijs reizen, vernieling van eigendommen) voorgelegd waarvan zij moesten aangeven of het kon worden beschouwd als (on)mogelijk.
Hieraan voegden zij een tweede factor toe. Een deel moest namelijk binnen anderhalve seconde reageren.

Het brein onder tijdsdruk

Een opmerkelijk resultaat kwam naar voren uit het experiment. Afhankelijk van de tijd die iemand heeft om te reageren, beschouwt deze immorele acties vaker als onmogelijk:

• Deelnemers die binnen 1,5 seconde moesten reageren zagen meer dan de helft van immorele acties als onmogelijk
• Deelnemers die na 1,5 seconde moesten reageren zagen een kwart van immorele acties als onmogelijk

De onderzoekers concluderen dat wanneer het brein onder tijdsdruk komt te staan keuzes worden gemaakt op basis van intuïtie. “Oftewel maken we gebruik van het meer automatische systeem (default) van ons brein. Dit is veel minder het geval wanneer er meer tijd is om na te denken en keuzes veel meer worden afgewogen”, aldus Phillips.

Herhaling immoreel gedrag

Afgaande op de resultaten uit dit onderzoek komen er allerlei vragen naar boven die een antwoord kunnen geven voor herhaaldelijk immoreel gedrag. Phillips: “Het is bijvoorbeeld interessant om te achterhalen wat er schuil gaat achter psychopathisch gedrag. Geven deze mensen niet om het feit dat stelen niet goed is? Of wel, maar kunnen ze het idee van stelen niet uit hun hoofd krijgen, waardoor ze hetzelfde gedrag steeds blijven vertonen?”