Hyperthermie als effectieve behandelmethode

Het verwarmen van de kankercellen, in combinatie met bestraling verhoogt de kans op succes.

Hyperthermie (HT) is een effectieve behandeling voor kanker die wordt ingezet als een tumor minder gevoelig is voor behandeling met radiotherapie (RT) of chemotherapie (ChT). Door een tumor eerst te bestralen en daarna gedurende 60-90 minuten tot 43°C te verwarmen lukt het vaker om lokale tumorcontrole te bereiken. Het verwarmen van een tumor zorgt voor verhoogde doorbloeding met als gevolg hogere zuurstof niveaus in de tumor, hogere doorlaatbaarheid van bloedvaten en betere uitwisseling van stoffen tussen de tumorcel en zijn omgeving. Hierdoor werkt bestraling beter en komt er meer cytostatica bij de tumor. Tot slot is recent aangetoond dat HT het herstel van DNA schade remt.

Gerandomiseerde studies hebben aangetoond dat toevoeging van HT aan RT en/of ChT resulteert in een aanzienlijke hogere respons en betere lokale tumorcontrole, pijnbestrijding en/of overleving bij hoofd en hals-, borst-, blaas-, baarmoederhals-, rectum-, vulva- en vaginatumoren en melanomen. Recente studies naar de effectiviteit van toevoeging van HT aan de bestaande behandeling vinden bij het weke delen sarcoom een verlenging van de ziektevrije overleving van 16.2 naar 31.7 maanden; bij nasopharynx tumoren een verhoging van de 5-jaars progressievrije overleving (63 vs 73%). Voor herbestraling van terugkerende borstkanker in eerder bestraald gebied is in twee studies aangetoond dat aanvullende HT de kans op response verdubbelt. Uit een zeer recente analyse van alle Erasmus MC patiënten (n=198) met een microscopisch recidief borsttumor in eerder bestraald gebied, volgt dat het effect van herbestraling en HT heel lang aanhoudt: na 10 jaar is 75% van de patiënten nog steeds lokaal tumor vrij! Opmerkelijk is verder dat HT de bijwerkingen van bestraling niet vergroot. Uit de klinische studies volgt eveneens dat de kwaliteit van de warmtebehandeling essentieel is voor een goed resultaat. Alleen als de tumor goed verwarmd kan worden, is toevoeging van hyperthermie zinvol.

Het verwarmen van de tumor gebeurt met elektromagnetische energie of met ultrageluid. Om doelgericht te behandelen wordt gebruik gemaakt van “hyperthermie treatment planning” om de verwarming in het lichaam te voorspellen. Tegenwoordig kan de 3-dimensionale temperatuurverdeling ook niet-invasief gemeten worden met Magnetic Resonance Imaging. Combinatie van beide leidt tot beeldgestuurde hyperthermie. Hierdoor verbetert de kwaliteit alsook de uniformiteit van de behandeling tussen patiënten en instituten. Dit laatste is van groot belang voor nieuwe (internationale) studies ter uitbreiding van het aantal indicaties en het maximaal benutten van de ontdekking hoe HT interfereert in het herstel van DNA schade. Een andere interessante ontwikkeling is de combinatie van hyperthermie met zeer kleine temperatuurgevoelige vetbolletjes (nanodeeltjes). Chemotherapie verpakt in vetbolletjes geeft minder bijwerkingen en verhoogt de concentratie van het medicijn in de tumor. Bij een temperatuur van rond de 41°C worden de vetbolletjes vloeibaar en wordt in één keer alle chemotherapie in de tumor afgegeven met een 10-20x hogere medicijn concentratie tot gevolg.

In Nederland wordt HT uitgevoerd in het Erasmus MC te Rotterdam, het AMC te Amsterdam en het Verbeeten Instituut te Tilburg. In het Erasmus MC wordt in maart 2014 het nieuwste MRI-hyperthermie apparaat geplaatst. Alle andere oncologie centra verwijzen patiënten voor HT naar deze drie centra. HT wordt overwogen bij de genoemde indicaties of als tumorcellen minder gevoelig zijn voor RT en ChT.