Onverdeelde en oprechte aandacht werkt tegen eenzaamheid

Van 27 september tot en met 6 oktober werd de Week tegen Eenzaamheid gehouden. Prachtig natuurlijk, al die aandacht. Aandacht die mensen die kampen met eenzaamheid ook zo hard nodig hebben. Wat kun je als zorgprofessional doen wanneer je wordt geconfronteerd met eenzaamheid? We vroegen het aan expert Emmy Davids. Zij geeft trainingen gericht op interactie met eenzame mensen.

4 vormen van eenzaamheid

Onderzoek heeft uitgewezen dat chronische eenzaamheid een gezondheidsrisico in zich draagt, dat vergelijkbaar is met roken en zitten. Er worden veranderingen waargenomen in hersenen en andere lichaamsdelen. “Mensen veranderen door eenzaamheid”, vertelt Davids. “Ze worden fatalistischer, reageren niet meer neutraal op situaties, en kleuren ze al snel negatief in. ‘Ze houden toch niet van me, ze willen me er niet bij. Ik wacht al heel lang op een telefoontje, maar….’.” Eenzaamheid is geen ziekte, maar een gevoel als gevolg van een situatie waarin iemand is beland. Je zou 4 vormen van eenzaamheid kunnen onderscheiden:

1. Eenzaamheid kan voorkomen op sociaal terrein, waarbij er geen of onvoldoende dagelijkse sociale contacten zijn
2. Men mist iemand om vertrouwlijkheden mee uit te wisselen, een vertrouwenspersoon. Dit noemen we emotionele eenzaamheid
3. Het kan zijn dat iemand de zin niet meer vindt, waardoor men zich afgesloten voelt van het leven en van anderen
4. Een gevoel van het ontbreken van hulp

Op elk van deze terreinen kan een gemis ontstaan, dat niet altijd is in te vullen. Zo kan het wegvallen van de functie van een partner niet direct door een ander worden ingevuld.” Davids beschrijft de vier invalshoeken – sociaal, zingeving, hulp en emotioneel – als de vier poten van een stoel: je kunt drie prachtige poten hebben, als er een ontbreekt zit je toch niet lekker. Dit toont de complexiteit van eenzaamheid.

Proces

“Eenzaamheid is een proces”, vertelt Davids. “Het is vaak beschreven dat eenzaamheid een beginpunt heeft. Mensen kunnen meestal wel aanduiden wanneer hun gevoel is gestart, bijvoorbeeld na een verhuizing of toen de partner overleed. Vervolgens werkt de een zich uit dat gevoel, de ander gaat een proces in waarin de eenzaamheid steeds erger wordt. Dat is interessant, om te kijken welke factoren van invloed zijn op dat proces. Overkoepelend is de invloed van het eigen karakter en persoonlijkheid. Dat proces loopt van factoren van buitenaf, omgevingsfactoren, naar steeds meer naar binnen.” Let wel: eenzaamheid is altijd subjectief. Waar de ene persoon genoeg heeft aan een wekelijks contact via Skype met de dochter in Australië, heeft een ander nog niet genoeg aan allerlei dagelijkse contacten.

Maar wat kun je doen?

Direct advies zet vaak weinig zoden aan de dijk, laat staan dat je in een consult van vijf minuten voldoende weet wat er moet gebeuren. De grootste behoefte is contact. Een (huis)arts kan dus onverdeelde en oprechte aandacht geven en dat is waarlijk heel veel waard. Davids: “Misschien denkt de arts dat hij of zij tien minuten heeft verspeeld en niet eens een advies heeft gegeven. Maar advies is meestal het laatste waar mensen met eenzaamheid op zitten te wachten. Het kan zo maar zijn dat iemand na tien minuten naar buiten komt met het idee dat ‘mijn arts mij begrijpt’. Dat is een enorme winst om mee te beginnen. Het is immers belangrijk om te weten dat er iemand is waar ze terecht kunnen en waar ze hun verhaal kwijt kunnen.” Enkele simpele vragen kunnen de arts (en daarmee de eenzame mens) al houvast geven. Wat houdt u in het bijzonder bezig op dit moment? Aan wie of wat had u steun in eerdere situaties als deze? Wie heeft u om u heen ter ondersteuning?

Bedenk dat iemand die eenzaam is niet behandeld hoeft te worden als een zieke, het is een situatie die om aandacht vraagt. En ja, dat vraagt enige tijd. Een gesprek waarin doel en zingeving aan de orde mogen komen vraagt dat nu eenmaal. Een geestelijk verzorger, verbonden aan de huisartsenpraktijk, kan daarom voor verlichting zorgen. Zij zijn immers opgeleid om zich juist met deze vragen bezig te houden.

Zelf in beweging komen

Een ander pad om te volgen in een gesprek is kijken naar enerzijds de omgevingsfactoren en aan de andere kant het aandeel van de eenzame mens daarin. Zijn er bijvoorbeeld omgevingsfactoren die de eenzaamheid veroorzaken of verergeren? Denk aan de woonomgeving, financiën, instanties, conflicten, lichamelijke beperkingen, enzovoort. Wellicht kun je als zorgprofessional iets doen aan deze situatie of weet je welke instantie ingeschakeld kan worden om het probleem te verhelpen. Davids: “Daarnaast kan je bespreken wat de persoon in kwestie zelf kan doen. De eigen houding bijvoorbeeld. Is iemand altijd verwijtend naar de kinderen? Of is het een fatalistische denker? Dit zijn zaken om te bespreken, zodat iemand zelf iets in handen heeft om aan te werken. Het is echt complex als een eenzame
alles buiten zichzelf legt. Dan is de vraag gerechtvaardigd: wie denkt u dat dit gaat veranderen? Je hoopt dat
mensen inzien dat ze zelf in beweging moeten komen.”

Vertrouwen

Voor de kwetsbare, werkelijk afhankelijk eenzame mensen die bijvoorbeeld door ouderdom en/of beperking in een dergelijke situatie zijn beland, moeten we compassie hebben, vindt Davids. “Deze mensen moeten contact aangeboden krijgen en ik hoop dat artsen die hiermee geconfronteerd worden, weten welke voorliggende voorzieningen er zijn.” Maar het begint allemaal bij vertrouwen van de eenzame mensen in de arts. Als de eenzame mens het gevoel heeft dat de arts niet begrijpt waar het over gaat, zal het meeste dat de arts aanreikt langs hem of haar gaan. Is er het idee dat
de arts werkelijk snapt waar het over gaat, dan staat de eenzame mens open voor suggesties.