Piekeren spil in de vicieuze cirkel slecht slapen en stress

Ongeveer een derde van de Westerse bevolking rapporteert slaapproblemen. Een tekort aan slaap – minder dan zeven uur per nacht – kan op de lange termijn voor gezondheidsproblemen zorgen. Arbeidspsycholoog Michelle Van Laethem onderzocht de relatie tussen werkstress en slaap, en toont aan dat werkstress en slaapproblemen elkaar beïnvloeden en dat piekeren een belangrijke rol speelt in deze wederkerige relatie. Ze promoveert op 13 januari aan de Radboud Universiteit.

Door slaaptekort verslechtert het geheugen, en op de lange termijn kan het de risico’s op bijvoorbeeld overgewicht, een hoge bloeddruk of een depressie verhogen. Stress is een belangrijke oorzaak van slaapproblemen. Maar hoewel wetenschappers aannemen dat stress-gerelateerde processen zoals piekeren een belangrijke rol spelen in slaapproblemen, zijn de relaties tussen stress, piekeren en slaap tot nu toe nauwelijks onderzocht.

Stress verslechtert slaap, slechte slaap verergert stress

Met haar onderzoek laat Michelle Van Laethem zien dat werkstress niet alleen een ongunstig effect heeft op de slaapkwaliteit, maar ook dat een slechte nachtrust voorspellend is voor verhoogde werkstress. Werkgerelateerd piekeren blijkt een belangrijk onderliggende mechanisme in die wederkerige relatie tussen stress en slaap. Van Laethem: ‘Het lijkt erop dat het proces een vicieuze cirkel is. Stress zorgt voor slechte slaap, en dat zorgt op zijn beurt weer voor extra stress.’ Van Laethem vond deze resultaten in twee soorten onderzoeken: langetermijnstudies waarbij in totaal ruim drieduizend deelnemers – uit zowel Nederland als Zweden – meerdere malen bevraagd werden met tussenpozen van één á twee jaar, en een kortetermijn-dagboekstudie waarin Nederlandse promovendi meerdere keren per maand/week bevraagd werden.

Promovendi in een stressvolle tijd

De dagboekstudie werpt een eerste licht op de ontwikkeling van stress en slaap in aanloop naar een stressvolle gebeurtenis. Van Laethem volgde 44 promovendi die toeleefden naar de verdediging van hun proefschrift. De gemeten stressniveaus van de promovendi namen toe in aanloop naar de verdediging, en vertoonden direct na de verdediging een scherpe afname. Slaapkwaliteit verslechterde niet in aanloop naar de verdediging, maar verbeterde wel onmiddellijk na de verdediging.

Van Laethem: ‘Wat opviel was dat stress tijdens het eerste meetmoment, vier weken voor de verdediging, wel al verhoogd was vergeleken met vier weken na de verdediging. Dat betekent dus dat de promovendi behoorlijk lang voor de stressvolle gebeurtenis al een verhoogd stressniveau ervoeren. Dat vind ik op dit moment heel herkenbaar!’ Over het algemeen waren de stressniveaus binnen de groep matig, wat wijst op een redelijk stressbestendige groep deelnemers. Een meer diverse groep promovendi – met meer variatie in stressbestendigheid – zou eventueel een gemiddeld hoger stressniveau ervaren in aanloop naar een stressvolle gebeurtenis.

Aanbevelingen om de vicieuze cirkel te doorbreken

Voor werkgevers:

• Probeer hoge werkstress onder uw werknemers te voorkomen; zorg dat de taakeisen uitdagend maar niet te hoog zijn; regel voldoende autonomie, sociale steun en werkvariatie voor uw werknemers; zorg voor een goede balans in werk-rustschema’s
• Verschaf werknemers praktische hulpmiddelen ter preventie van stress en ten behoeve van tijdig herstel, zoals: werk(tijd)flexibiliteit; faciliteer psychologische of andere professionele ondersteuning bij werkgerelateerde stress- en/of slaapproblemen

Voor werknemers:

• Zorg voor optimaal herstel tijdens uw vrije tijd (bijvoorbeeld sporten, met vrienden afspreken, maar ook voldoende slaap)
• Zorg voor een goede slaaphygiëne (bijvoorbeeld op vaste tijden naar bed gaan, en geen koffie of andere cafeïne-houdende drankjes nuttigen voor het slapen gaan)
• Voorkom piekeren door bijvoorbeeld positieve afleiding zoals muziek of lezen
• Bespreek uw werkgerelateerde stress- en/of slaapklachten tijdig met uw leidinggevende

Bron: Radboud Universiteit