De invloed van je bloeddruk en cholesterol

Een te hoog cholesterolgehalte en een te hoge bloeddruk worden vaak in één adem genoemd. Begrijpelijk, want beide zijn een gevolg van bijvoorbeeld een ongezonde leefwijze of overgewicht. En beide bevorderen het proces van dichtslibbing van de bloedvaten, in de volksmond ‘aderverkalking’ geheten. Het één is echter geen gevolg van het ander, zoals soms ook wel gedacht wordt.

Wat is slagaderverkalking?

Slagaderverkalking is een sluipend proces. Als vaatwanden door een hoge bloeddruk extra belast worden, kunnen ze plaatselijk beschadigen. Cholesterol, dat door de lever wordt aangemaakt en ook via de voeding in het bloed terecht komt, kruipt dan als het ware in de beschadigde vaatwand en zet daar een vetachtige substantie af: de zogeheten plaques. Hieraan hechten zich vervolgens bloeddeeltjes en, in een later stadium, ook kalk. Daardoor worden de vaatwanden stijver.

Gevolgen van slagaderverkalking

Wanneer de kransslagader chronisch vernauwd is, is er sprake van angina pectoris, dat letterlijk ‘pijn op de borst’ betekent. De hartspier krijgt dan onvoldoende bloed. Daarnaast neemt door slagaderverkalking het risico toe dat er plotseling een stukje plaque afscheurt, dat acuut tot een verstopping kan leiden van cruciale bloedvaten: een hart- of een herseninfarct.

Minder verstrekkende gevolgen van het dichtslibben van slagaderen zijn kortademigheid, extreme vermoeidheid en zogenoemde ‘etalagebenen’. Bij dat laatste verschijnsel zijn vooral de vaten in de bovenbenen vernauwd, wat tot een vermoeid gevoel leidt, dat de patiënt bij wijze van spreken voor elke etalage in een winkelstraat stil moet blijven staan om op adem te komen. “Bij vrouwen worden dergelijke klachten vaak ten onrechte aangezien voor overgangsverschijnselen” zegt Ineke van Dis, epidemioloog, voedingsdeskundige en onderzoeker bij de Hartstichting.

Wanneer is cholesterol gevaarlijk?

Een te vermijden proces dus, de slagaderverkalking. Betekent dat dan dat cholesterol een gevaarlijke stof is? Van Dis legt uit dat het gevaar pas loert zodra er te veel cholesterol in het lichaam aanwezig is. En dat er bovendien twee soorten bestaan: ‘slechte’ en ‘goede’. Cholesterol is een vetachtige stof. Het grootste deel van de cholesterol in ons lichaam wordt door het lichaam zelf aangemaakt en dient als bouwstof voor celwanden, hormonen en gal. Ons lijf heeft dus cholesterol nodig.

LDL en HDL

Tegenwoordig krijgen mensen door hun overvloedige dieet echter steeds meer zogenoemde verzadigde vetten binnen, die samen met cholesterol door het bloed worden getransporteerd als een soort bolletjes: de LDL deeltjes. Deze afkorting staat voor Low Density Lipoproteins, oftewel lage dichtheid deeltjes. Dat is het soort cholesterol waar we bang voor zijn. Tenminste, als we er te veel van in ons bloed hebben.

De lever kan een deel van deze LDL deeltjes omzetten in HDL deeltjes: High Density Lipoproteins, ofwel hoge dichtheid deeltjes. Deze HDL deeltjes zijn juist weer van het goede soort en gaan op weg naar de gal en het darmstelsel en voeren zo overtollig cholesterol af. “Het probleem is dat ons lichaam zich evolutionair nog niet heeft aangepast aan de overvloed van verzadigde vetten die we binnenkrijgen”, vat Van Dis samen. Wat verzadigde vetten precies zijn, is een lastig technisch verhaal, dat te maken heeft met lange koolstofketens met enkele of dubbele bindingen.

De rol van voeding

Waar het op neerkomt, is dat verzadigde vetten volop voorkomen in een Bourgondisch dieet met roomboter, room, volle melk, volvette kazen, vette worst en vlees, koekjes en gebak. Ook in margarine uit een wikkel en in harde blokken frituurvet zit deze ongezonde soort vet. Afwisseling en matigheid zijn ook hier weer de toverwoorden. Roomboter is in de keuken steeds makkelijker te vervangen.

Naast plantaardige olie, waar geen cholesterol en slechts een klein beetje verzadigd vet in zit, zijn ook vloeibare margarines een prima alternatief om in te bakken en braden. Deze bevatten onverzadigde vetten, die niet alleen cholesterolvrij zijn, maar zelfs het afvoerproces van cholesterol uit het lichaam helpen versnellen. Ook komen er tegenwoordig steeds meer voedingsmiddelen op de markt die plantensterolen bevatten. Dat zijn stofjes die zodanig lijken op cholesterol, dat ze in de darmwand de plek van cholesterol kunnen innemen en daarmee voorkomen dat er extra cholesterol uit de voeding in het bloed terecht komt. Goed gedoseerd gebruik van deze producten door mensen met een verhoogd cholesterol kan binnen drie weken het cholesterolgehalte in het bloed tot tien procent verlagen.

Een gezond cholesterolgehalte

Met een beetje goede wil is het dus mogelijk om het cholesterolgehalte in het bloed op een aanvaardbaar peil te houden. Een gezonde cholesterolspiegel ligt gemiddeld onder de 5 millimol per liter bloed. Tussen de 5 en 6,5 wordt gesproken over een licht verhoogd cholesterolgehalte; 6.5 – 8 geldt als verhoogd en meer dan 8 millimol is een sterk verhoogd cholesterolniveau.

Bovendien kijkt een arts tegenwoordig steeds meer naar ‘het totaalplaatje’ om te zien of iemand een verhoogde kans heeft op hart- en vaatziekten. Geslacht, leeftijd, roken, lichaamsgewicht, (aanleg voor) diabetes en bloeddruk spelen daarbij over en weer een belangrijke rol. Net als levensstijl. Het zijn de inmiddels vertrouwde adagia: roken vernauwt de bloedvaten en verhoogt daardoor de bloeddruk. Ook te veel zout verhoogt de bloeddruk. Te veel vet in combinatie met de weinig beweging, leidt tot overgewicht. Daar komt nog eens bij dat lichaamsbeweging de hoeveelheid HDL, ofwel de ‘goede’ cholesteroldeeltjes in het bloed verhoogt. Kortom: het is allemaal onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Een gezonde bloeddruk

Ook een hoge bloeddruk is deels te voorkomen door een gezonde leefstijl. Niet helemaal, want de bloeddruk stijgt geleidelijk met de leeftijd en ook een ‘bloeddrukbooster’ als stress laat zich niet (altijd) in de hand houden. Erfelijkheid en geslacht spelen bovendien ook een rol. Een gezonde bloeddruk voor een volwassene ligt rond de 120/80 mmHg, voluit millimeters kwik. De bovendruk (de druk op de vaten wanneer het hart samentrekt) is de belangrijkste factor bij de bepaling van het risico op hart- en vaatziekten. Wanneer deze hoger is dan 140 mm/Hg, is er sprake van een te hoge bloeddruk.

De oorzaak van een te hoge bloeddruk

In negen van de tien gevallen is voor een verhoogde bloeddruk geen duidelijke fysieke oorzaak aan te wijzen. De factoren die hierboven werden genoemd als remedie tegen een verhoogd cholesterolgehalte, zijn óók effectief in de strijd tegen een hoge bloeddruk.

Dus ook hier geldt: voorkom overgewicht, beweeg voldoende, wees matig met alcohol, stop met roken en zorg voor gezonde voeding. Vooral een teveel aan zout is een belangrijke oorzaak van een verhoogde bloeddruk. Van Dis heeft wat dat betreft nog een belangrijke tip: “Veel mensen denken dat je pas te veel zout binnenkrijgt wanneer je aan tafel kwistig met het vaatje strooit. Het klopt weliswaar dat je daar terughoudend in moet zijn, maar minder bekend is dat vooral kant-en-klaarproducten veel te zout zijn. Het is dus verstandig om daar rekening mee te houden.”