Nut en noodzaak van functioneel herstel

Na genezing van een mentale aandoening is het niet vanzelfsprekend dat ook uitvoerende, ‘executieve’ lichaamsfuncties automatisch herstellen. Binnen de ggz pleiten daarom verschillende experts voor meer aandacht voor functioneel herstel.

Functioneel herstel onderbelicht in ggz

Jaap van der Stel, betrokken bij het lectoraat Geestelijke Gezondheidszorg van de Hogeschool Leiden ziet dat functioneel herstel van ggz-patiënten onderbelicht blijft, met name door de wetenschappelijke traditie waarin herstel en preventie van mentale aandoeningen eigenlijk niet mogelijk zijn. “Krijg je een hersenbloeding of beroerte, dan word je meestal al voorgelicht over functioneel herstel nog voordat de behandeling begint. Dan wordt er gewoonweg gesproken van revalidatie.” Nazorg voor mentale aandoeningen als schizofrenie, ADHD, depressies of psychose heeft volgens Van der Stel meestal te maken met hele specifieke, praktische zaken als wonen en werken, maar minder met het herstel van de onderliggende mentale functies. Bij mensen die in de ggz belanden komen deze executieve functies tijdelijk in het geding. Echter zijn die functies vaak na de werkzame behandeling van de symptomen nog niet helemaal hersteld.

Herstelacademies

Executieve functies hebben te maken met de manier waarop mensen zichzelf mentaal aansturen. Gevoelsmatig, qua gedrag of dat stemmetje dat bepaalt of iemand doet wat nodig is; zijn of haar emoties onder controle kan houden. Cognitieve gedragstherapie kan helpen om bepaalde aspecten van dit functioneren te herstellen. Vaak wordt dan gefocust op specifieke symptoombestrijding en minder op algemene training van de onderliggende functies. Die hebben ex-patiënten nodig bij onverwachte situaties die komen kijken bij werk, opleiding, relaties, et cetera, legt Van der Stel uit.

Hij zou graag zien dat beschermde woonvormen meer een leeromgeving worden, waarin de aandacht vooral uitgaat naar de executieve functies die nodig zijn voor de praktische noden van alledag. “In Engeland noemen ze dat tegenwoordig ‘herstelacademies’, daar gaan we ook in Nederland mee experimenteren.” Inmiddels zijn er ook apps voor functioneel herstel van ex-ggzpatiënten. Apps die bijvoorbeeld helpen om greep te krijgen op hun stemming en motivatie.

Echt maatwerk

Marion Ammeraal, ergotherapeut bij een grote ggzinstelling: “Bij ergotherapie kijk je samen met mensen wat zij nodig hebben om het leven van alledag te verbeteren. Je zoekt samen uit wat iemand wil. Wat kan de persoon? Wat kan de omgeving? Wat zit in de weg? En hoe kunnen we het oplossen?” De kunst is hierbij om niet te overschatten wat mogelijk is – en niet te onderschatten wat mensen wel kunnen doen, legt zij uit. “De waarheid is ook dat niet alles te trainen is. Soms moet je er dan iets omheen verzinnen.” Sommige mensen krijgen niet bedacht wat ze willen koken, kunnen niet overzien hoe je iets kunt leren, of kunnen zich geen enkele voorstelling maken van zaken die ze nooit eerder hebben gezien.

Functioneel herstel binnen de ggz voor mensen met psychische problemen is daarom maatwerk. Therapeuten weten vaak wel wat de diagnose is, maar het gaat echt om het doen en kijken in de praktijk. Ammeraal: “Ik heb geleerd dat het heel belangrijk om eerst uit te zoeken wat voor de mensen zelf het belangrijkst is. We hebben, ook binnen de ggz soms de neiging om dingen te snel voor mensen in te vullen. Ook als het gaat om functioneel herstel.”