Anders eten in strijd tegen ondervoeding

Verminderde spiermassa, osteoporose en een lagere weerstand; het zijn allemaal mogelijke gevolgen van ondervoeding bij ouderen. Ook een langzamer herstel na een operatie of ziekte en een verhoogde kans op vallen of zelfs overlijden kunnen erdoor veroorzaakt worden. Helaas is in Nederland ongeveer 7% van de thuiswonende ouderen en 14% van de ouderen die thuiszorg krijgen ondervoed. Binnen zorginstellingen loopt het percentage op tot wel 25%.

Dat heeft deels te maken met veroudering zelf, stelt voedingswetenschapper Canan Ziylan. Als docent-onderzoeker aan de Hogeschool Rotterdam en projectleider Expertraad Onderwijs van de Stuurgroep
Ondervoeding zorgt Ziylan landelijk voor meer onderwijs over ondervoeding bij opleidingen verpleegkunde. “Veel mensen ervaren minder honger- en dorstgevoel naarmate ze ouder worden, waardoor ze logischerwijs minder eten en drinken.” Tegelijkertijd verandert de voedingsbehoefte. Ouderen zouden bijvoorbeeld meer eiwitten tot zich moeten nemen, maar krijgen in de praktijk juist minder binnen. Andere oorzaken van ondervoeding zijn slik- en kauwproblemen, medicatie, ziekte, dementie of eenzaamheid.

Ondervoeding tegengaan

De eerste stap bij het tegengaan van ondervoeding is vroegtijdige signalering. Zorgprofessionals kunnen hiervoor structureel gebruikmaken van materialen zoals vragenlijsten. “Natuurlijk kun je op een gegeven moment ook gewoon zien of mensen veel afvallen. Maar dan ben je eigenlijk al te laat”, aldus Ziylan. In het ideale geval zorgt individuele aandacht en advies voor een juiste hoeveelheid voedingsstoffen en lichaamsbeweging, die past bij iemands leeftijd en lichamelijke conditie.

Wanneer iemand toch ondervoed is of dreigt te raken, is het veelal van belang dat diegene niet zozeer meer, maar vooral anders gaat eten. Met name eiwitten zijn cruciaal bij het tegengaan van ondervoeding, omdat dit de bouwstenen van de spieren zijn. Omdat men vaak niet weet dat de eiwitbehoefte op latere leeftijd toeneemt, raken veel mensen spiermassa en daarmee gewicht kwijt. Dit proces wordt vaak versterkt doordat ouderen minder gaan bewegen. Ziylan: “Als je inactief bent, worden eiwitten minder goed opgenomen.” Het resultaat is een vicieuze cirkel waarbij minder spiermassa leidt tot minder bewegen en minder kracht; en dat leidt weer tot minder spiermassa.

Zuivel als eiwitleverancier

In Nederland is de grootste bron van eiwitten vlees. Voor Nederlandse ouderen zijn zuivelproducten, zoals yoghurt, melk en kaas, een voor de hand liggende bron van eiwitten. Vooral melk en kaas leveren een grote bijdrage aan de eiwitinname bij ouderen. Zuivelproducten zijn binnen het Nederlandse voedingspatroon de belangrijkste bron van calcium en bevatten onder andere vitamine B2, B12 en A en de mineralen fosfor, zink, jodium en kalium. Hoewel zelfstandig wonende 70-plussers in Nederland gewend zijn om zuivelproducten te consumeren, blijft de dagelijkse eiwitinname bij veel van hen steken onder de gewenste 1,0 tot 1,2 gram per kilo lichaamsgewicht. Iemand van 70 kilo moet dus dagelijks tussen de 70 en 84 gram eiwit eten. Het meest ideaal is als ouderen per individuele maaltijd ten minste 25 gram eiwit binnen krijgen. Op dit moment is de gemiddelde eiwitinname bij ouderen 10 tot 12 gram bij het ontbijt, 15 tot 23 gram bij de lunch en 24 tot 31 gram bij het avondeten.

Beter voor zijn, dan achteraf opereren

Vooral bij het ontbijt en de lunch zou door ouderen meer eiwit geconsumeerd mogen worden. “We weten al veel over hoe het zou moeten”, vat Ziylan samen. “De daadwerkelijke uitvoering begint echter bij ouderen zelf. Zij moeten zich bewust zijn van het feit dat ze ondervoed kunnen raken. Dat geldt niet alleen voor 70-plussers. Onbedoeld verlies van spiermassa begint soms al bij 50 of 60 jaar. En je kunt het beter voor zijn, dan achteraf repareren.”

Meer informatie
www.zuivelengezondheid.nl

Foto: Michel Campfens